Tại dự thảo Luật Địa chất và Khoáng sản trình ra Quốc hội, Chính phủ đề xuất quy định cụ thể tiêu chí khu vực không đấu giá vào luật, thay vì để ở nghị định của Chính phủ. Theo đó, dự thảo luật quy định 3 tiêu chí của khu vực không đấu giá, gồm: Khoáng sản năng lượng, khoáng sản phóng xạ đã được xác định trong chiến lược, quy hoạch phát triển ngành quốc gia; khoáng sản được quy hoạch là nguồn nguyên liệu cho các dự án chế biến ra sản phẩm công nghiệp theo quy hoạch khoáng sản; khu vực khoáng sản thuộc vành đai biên giới quốc gia, khu vực chiến lược về quốc phòng, an ninh.
Bộ TN&MT khẳng định, mở rộng đấu giá quyền khai thác khoáng sản là một trong những giải pháp quan trọng để giảm bớt tiêu cực, nhũng nhiễu; tăng hiệu quả trong khai thác, sử dụng khoáng sản; tăng thu cho ngân sách.
Theo đó, một số chuyên gia khác đã đưa ra đề nghị, nhà nước có thể định hướng bằng việc áp dụng cơ chế đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư thực hiện dự án khai thác và chế biến khoáng sản. Từ đó, có hẳn một chương riêng về đấu giá khai thác khoáng sản và đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư thực hiện dự án khai thác, chế biến khoáng sản để thu hút các nhà đầu tư, tăng nguồn thu cho ngân sách.
Tại hội thảo góp ý dự thảo luật Địa chất và Khoáng sản 2024 do VCCI phối hợp Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội (tổ chức chiều 14/6/2024), Thứ trưởng Bộ TN&MT Trần Quý Kiên cho biết, nước ta là nước có nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa, các doanh nghiệp nhà nước phải đóng vai trò chủ đạo của nền kinh tế. Nhà nước đã đầu tư rất lớn và hàng chục, hàng trăm ngàn cán bộ công nhân viên đang hoạt động trong lĩnh vực này. Vì vậy để đảm bảo, nhà nước có chính sách dành diện tích những khu vực khoáng sản nhất định để đảm bảo ổn định của các tập đoàn, tổng công ty nhà nước này. Bộ TN&MT ghi nhận và tiếp thu để đảm bảo làm sao phạm vi khu vực không qua đấu giá là hẹp nhất, tạo công bằng cho mọi tổ chức, cá nhân khi tham gia đấu giá.
Ở một góc độ khác, TS. Tạ Đình Thi, Đoàn Đại biểu Quốc hội TP. Hà Nội đã đưa ra đề xuất và phân tích: Cần nghiên cứu bổ sung vào dự luật làm rõ nội dung đấu thầu, đấu giá quyền khai thác khoáng sản. Theo TS. Tạ Đình Thi, cả hai phương thức đấu thầu dự án khai thác khoáng sản để lựa chọn nhà đầu tư và đấu giá quyền khai thác khoáng sản đều có cùng mục đích lựa chọn nhà đầu tư có năng lực nhất, nhưng mỗi phương thức lại có thêm các mục đích cụ thể khác nhau. Cụ thể, đối với phương thức đấu giá quyền khai thác khoáng sản có mục đích lựa chọn nhà đầu tư trả giá cao nhất, nói cách khác là “bán” được quyền khai thác khoáng sản với giá cao nhất để thu ngân sách nhà nước. Còn với phương thức đấu thầu dự án khai thác khoáng sản để lựa chọn nhà đầu tư, lại có mục đích lựa chọn dự án đầu tư có chất lượng tốt nhất, mang lại có hiệu quả kinh tế – xã hội lớn nhất và lựa chọn nhà đầu tư có năng lực nhất, trước hết là phải có năng lực tài chính, có phương án, giải pháp, tiến độ hợp lý, có tính khả thi nhất trong số các nhà đầu tư dự thầu.
Hiện trong dự thảo Luật Địa chất và Khoáng sản tiếp tục kế thừa nội dung Luật Khoáng sản năm 2010 chỉ quy định hình thức đấu giá quyền khai thác khoáng sản và cấp phép thăm dò và cấp phép khai thác khoáng sản. Do vậy, TS. Tạ Đình Thi đề nghị cần có đánh giá tác động kỹ lưỡng vấn đề này để nghiên cứu, bổ sung vào dự án Luật nội dung về đấu thầu dự án khai thác khoáng sản để lựa chọn nhà đầu tư và chỉnh lý các nội dung liên quan về đấu giá quyền khai thác khoáng sản để bảo đảm thực hiện công bằng đối với các nhà đầu tư, mang lại hiệu quả kinh tế cho nhà nước, người dân và doanh nghiệp, địa phương, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững.
Để làm rõ hơn những vấn đề trên, TS. Tạ Đình Thi cho rằng, cần chỉnh lý một số nội dung cụ thể như Điều 106 dự thảo Luật về giá khởi điểm trong đấu giá quyền khai thác khoáng sản, cho phù hợp với Điều 4 Nghị định số 22/2012/NĐ-CP của Chính phủ quy định về đấu giá quyền khai thác khoáng sản quy định, nghiên cứu bổ sung mức tham chiếu làm cơ sở cho giá khởi điểm đó là tham khảo giá khởi điểm của khoáng sản tương ứng trong khu vực; chỉnh lý nội dung quy định về quyền và nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản tại Điều 62 dự thảo Luật để bảo đảm thực hiện công bằng nghĩa vụ đối với các doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, khắc phục tình trạng doanh nghiệp nhà nước được cấp phép thăm dò, đã được phê duyệt trữ lượng nhưng sau đó không khai thác.
Đối với khoáng sản, các chuyên gia, nhà khoa học đã đưa ra khuyến nghị, cần cân nhắc quy định tương tự như cơ chế đấu thầu theo luật Đất đai. Nhà nước sẽ xác định mỗi mỏ khoáng sản có thể được đưa ra đấu giá hoặc đưa ra đấu thầu. Trong trường hợp đấu giá, nhà đầu tư khai thác khoáng sản có quyền tự mình chế biến hoặc bán cho bên khác. Trường hợp đấu thầu, nhà đầu tư buộc phải thực hiện toàn bộ dự án khai thác và chế biến khoáng sản. Việc lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi sẽ do Nhà nước chuẩn bị trước khi tiến hành đấu thầu.
